عباس آباد در کمیته‌ی میراث جهانی یونسکو

در سی‌وپنجمین اجلاس کمیته‌ی میراث جهانی یونسکو که از 29 خردادماه سال ۹۰ در مقر اصلی یونسکو در پاریس آغاز بکار کرده است، پرونده‌ ای با عنوان «باغ ایرانی» مشتمل بر باغ پاسارگاد و ارم از استان فارس، پهلوان‌پور و دولت‌آباد از استان یزد، فین و چهل‌ستون از استان اصفهان، اکبریه از استان خراسان جنوبی، عباس‌آباد از استان مازندران و شاهزاده‌ی ماهان از استان کرمان از سوی ایران معرفی و به ثبت رسید. اهمیت این موضوع برای کشور ما و اماکن ثبت شده نشانه ای از ارزشمندی اماکن تاریخی، طبیعی و باستانی سرزمین ماست و از منظر جهانی فرصتی ست تا ایران، نقش و سهم خود را در میراث جهانی به نمایش در‌آورد. از شاخص‌های سهم هر کشور در میراث جهانی، حضور و ثبت آثار و اعلام سهم جهان در مالکیت معنوی اثر می باشد. در ثبت جهانی، تعهد کشور دارنده اثر در حفظ و نگهداری و استفاده متقابل از توانایی های علمی و فنی حفاظت و منابع مالی از آن، توسط میراث جهانی و سازمان یونسکو مورد تایید قرار می گیرد. از دیگر سو پس از ثبت هر پرونده در کمیته ی میراث جهانی، کشور دارنده اثر موظف است تا با نگهداری علمی از هر گونه تخریب و تهدید اثر جلوگیری نماید و متهم به بی کفایتی در نگهداری یک اثر جهانی نشود. کشوری که در جهت ثبت جهانی آثار خود تلاش می نماید با اعلام تعهد خود نسبت به حفظ اثر، به ناظران بین المللی اجازه می دهد تا در حفظ و نگهداری آن دخالت نمایند. *** با غ‌ محوطه‌ای‌غالباً محصور، ساختة انسان‌با بهره‌گیری‌از گل‌و گیاه‌، درخت‌، آب‌و بناهای‌ویژه‌که‌بر قواعد هندسى‌و باورها مبتنى‌است. واژة باغ‌در فارسى‌میانة مانوی‌به‌صورت‌ b'w و در سغدی‌به‌صورت‌ bag به‌معنای‌قطعه‌یا پاره‌ای‌از زمین‌است‌که‌مترادف‌با واژة اوستایى‌ baga و سنسکریت‌ bhaga به‌معنای‌بخش‌، سهم‌، دارایى‌و بهره‌به‌کار رفته‌است‌.baga درختنى‌، bag در ارمنى‌، و baga شکل‌آرامى‌شدة این‌واژه‌در تلمود به‌معنای‌زمین‌مشترک‌است‌. ایرانی‌ها از قدیم الایام به ساختن باغ‌ها و باغچه در حیاط‌ها و دور و بر بناها علاقه خاصی داشته‎‎اند. شاید خاستگاه قوم آریا منشأ این علاقه بوده است. آنها باغچه‎هایی را که در اطراف بنا می‎ساختند " په اره دئسه" می‎نامیدند که به معنای پیرامون دژ یا "دیس" بود. "دیس" یعنی بنا و کسی را که دیس می‎ساخت "دیسا "یعنی بنا می‎نامیدند. فرمانروایان شهرهای داخل ایران یا شهرهای قلمرو شاهنشاهی ایران در خارج ، همه ملزم به ساختن چنین باغچه‎هایی بوده‎اند. مثلاً یکی از این" په اره دئسه‎ها" یا پردیس‌ها در تخت جمشید بود که خشایارشاه در هنگام برشمردن نام بناهایی که ساخته، از آن یاد کرده است. واژه پردیس به معنای بهشت، در زبان عربی به فردوس و در زبان‌های دیگر به پارادایز تبدیل شده است. خود بهشت یا "وهشت" به معنای بهترین زندگی است و این بهشت به شکل باغی سرسبز و خرم و زیبا مجسم می‎شده است. ما برای این مفهوم واژه‎های جنت، فردوس، بهشت یا رضوان را بکار می‎بریم. دریافت‌و باور انسان‌از باغ‌به‌عنوان‌بهشت‌و اشارة متون‌مذهبى‌به‌آغاز خلقت‌آدم‌و حوّا در باغ‌بهشت‌، قدیم‌ترین‌نشان‌اهمیت‌باغ‌در روند حیات‌انسان‌است‌. تا به‌امروز برپایة داده‌های‌باستان‌شناختى‌سابقة باغ‌در ایران‌به‌ »پاسارگاد» پایتخت‌کورش‌هخامنشى‌بازمى‌گردد. یافته‌های‌کاوشهای‌اخیر و کشف‌یک‌سیستم‌آبیاری‌شامل‌جویها و حوضچه‌هایى‌که‌کاخ‌را احاطه‌مى‌کرده‌است‌، تأیید مى‌کند که‌پاسارگاد کهن‌ترین‌باغ‌ایرانى‌است‌. محوطه باستانی پاسارگاد، اولین پایتخت امپراتوری بزرگ هخامنشی، در متون گذشته و سفرنامه‌ها به عنوان مجموعه کاخ و باغ و حتی اولین نمونه چهارباغ ایرانی ذکر گردیده است. از پاسارگاد به عنوان پایتختی پر باغ یاد شده است که در آن کاخهایی با طرفین باز در داخل محوطه‌هایی مشتمل بر باغ‌های وسیع و مکمل قرار دارد. کهن‌ترین‌نقشة باغ‌را در دورة ایلخانى،‌رشیدالدین‌فضل‌الله‌ثبت‌کرده‌است‌. در دوران‌صفوی‌در اکثر شهرهای‌ایران‌باغ‌سازی‌در ابعاد وسیع‌و هماهنگ‌با بافت‌و شبکه‌های‌شهری‌اهمیت‌و رواج فراوانى‌داشت‌. در ساخت‌ کاخهای‌صفوی‌تکیه‌بر نمایش‌وسعت‌باغ‌بود. باغها را می توان براساس خصوصیات کالبدی به باغ واقع در محیط‌های هموار، باغ واقع در روی تپه، باغ آبی، باغ خانه، باغ واقع در کنار رودخانه تقسیم نمود. کارکرد اصلی باغ شامل باغ میوه، باغ سکونتگاهی، باغ سکونتگاهی- حکومتی، باغ حکومتی و باغ مزار می باشد. باغ ایرانی آنگونه که از ایده و تعریف آن بر می‌آید، گذشته از فضایی عملکردی که مردمان در آن دمی بیاسایند و تفرج کنند، خود مفهومی نقش بسته بر سرزمین و برآمده از فرهنگ و شکل گرفته در آداب و رسوم مردمان است و بازتاب آن را می توان در جلوه های گوناگون فرهنگ و هنر ایران دید. این تأثیرات در حوزه فرهنگی، بیش از هر چیز در ادبیات و شعر پارسی، معماری و هنرهای ایرانی به چشم می‌خورد. از این روست که باغ در شعر فارسی از دیر باز، اهمیت و جایگاه خاص خود را داشته است، در اشعار فردوسی، منوچهری و نظامی که بیشتر اشعاری توصیفی و تصویری هستند، شکل و نوع باغ جلوه گر است و در اشعار شاعران متاخر نظیر حافظ و سعدی، نقش استعاری باغ بیشتر نمایان است، که نشان دهنده توجه و حضور باغ در زندگی و فرهنگ ایرانی می باشد. ثبت پرونده باغ ایرانی از آن جهت مورد اهمیت قرار می گیرد که 9 مکان تاریخی مختلف با این عنوان در یک پرونده قرار گرفته است. باغ پاسارگاد و عباس آباد بهشهر بر اساس مدارک و نشانه های تاریخی و باستان شناسی و 7 باغ دیگر بر اساس اسناد و شواهد موجود معرفی شده اند. باغ های چهلستون اصفهان و باغ فین کاشان (صفویه)، ارم شیراز (سلجوقیان)، باغ اکبریه بیرجند (اواخر دوره زندیه)، باغ پهلوان پور مهریز یزد و باغ شازده/ شاهزاده ماهان کرمان (اواخر دوره قاجار)، باغ دولت‌آباد یزد (قرن دوازدهم) در حال حاضر دارای آرایش و نظم باغ و درختان کهنسال بوده و از این حضور در مجموعه پاسارگاد فارس و عباس آباد مازندران اثری نیست. البته نباید فراموش کرد که کاشت درخت و ساخت باغ در تمام آثار تاریخی و باستانی کشور معمول بوده و هر یک به دلایل مختلفی از بین رفته است. در استان مازندران با وجود جنگل چهل میلیون ساله هیرکانی که خود موزه ای طبیعی محسوب می شود، درخت و درختکاری و باغ سازی، نشان از سلیقه، هم نشینی و ایجاد نظم گیاهی در فضاهای ساختمانی می باشد. علاوه بر باغ های ثبت شده، باغ گلشن (طبس)، خیابان چهارباغ (اصفهان)، باغ ایل گلی (تبریز)، باغ دلگشا، باغ جهان نما و باغ عفیف آباد (شیراز)، باغ فردوس، باغ نیاوران و باغ سعدآباد (تهران) و پارک ملت (مازندران) نیز قابلیت ثبت در همین پرونده را نیز دارند. با توجه به مکان های ثبت شده در این پرونده می توان گفت که تنها مجموعه ی صفوی عباس آباد بهشهر در مازندران در منطقه ای جنگلی و در آغوش سلسله جبال البرز قرار دارد. هرچند که شایستگی ثبت پرونده ی پارک ملت (باغ شاه) به علت وجود درختان سرو عصر صفوی و نگهداری شایسته از آن توسط شهرداری بیش از عباس آباد است و شاید توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران معرفی نشده است، باید گفت که ثبت این پرونده فرصتی ست تا دقت و توجه شایسته ای به مجموعه ی صفوی عباس آباد توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور و مازندران، استانداری مازندران و مسئولین شهرستان بهشهر به عمل اید و به وضعیت مناسبی برسد. هرچند که یازده فصل کاوش در کارنامه کاوش عباس آباد ثبت شده است اما نتایج و عملکرد به دست آمده نیازمند بررسی و تحلیل جدی می باشد. ثبت عباس آباد در لیست باغ های ایرانی ایجاب می کند تا مسئولین ذیربط نسبت به رفع آلودگی صوتی و خطر تخریب دو برج های آجری، جلوگیری از تردد اتومبیل های سبک و سنگین بر روی بند استخر که موجب تخریب و نشت آب خواهد شد، جلوگیری از گردش قایق موتوری در استخر که موجب ضربه به بنای چهارتاقی درون آب می شود، پاکسازی بالای چهارتاقی از گیاهان خودرو که موجب تخریب و شکاف در بنا می شود، نظارت بر عملکرد کاوش ها و مرمت، حضور راهنمایان گردشگری، جمع آوری زباله، مبارزه جدی با حفاری های غیرمجاز، گسترش خدمات عمومی نظیر اماکن خدماتی، سرویس های بهداشتی و مرکز فوریت های پزشکی، جلوگیری از ساخت و سازهای بدون نظارت و ایجاد روشنایی در اطراف استخر اقدامات شایسته ای را به انجام برسانند تا بتوان این مجموعه را به شایستگی و همطرازی با مجموعه چهلستون اصفهان، باغ فین کاشان و دیگر اماکن تاریخی کشور رساند. مازندران شایستگی آن دارد تا با ثبت دیگر آثار تاریخی خود نظیر غارها، کهن شهر گوهرتپه، برج ها و مجموعه های مختلف در لیست میراث جهانی قرار گیرد و جهان را به میهمانی سفره ی خود دعوت نماید.  

منبع: http://qoqnus.nimayooshij.com